تصحیحات رباعیات خیام

شهرت خیام در غرب به عنوان شاعر مرهون ادوارد فیتزجرالد انگلیسی‌ است که با ترجمه ی شاعرانه ی رباعیات وی به انگلیسی، خیام را به جهانیان شناساند. با این حال در مجموعه ی خود اشعاری از خیام آورده است که به قول هدایت نسبت آن‌ها به خیام جایز نیست. تا پیش از تصحیحات علمی مجموعه‌هایی که با نام رباعیات خیام وجود داشت؛ مجموعه‌هایی مغشوش از آرای متناقض و افکار_متضاد بود به طوری که به قول صادق هدایت : " اگر یک نفر صد سال عمر کرده باشد و روزی دو مرتبه کیش و مسلک و عقیده ی خود را عوض کرده باشد قادر به گفتن چنین افکاری نخواهد بود ". بی‌ مبالاتی نسخه ‌نویسان و اشتباه کاتبان همیشه در بررسی نسخه‌ های خطی دیده می‌شود. اما در مورد خیام گاه اشعارش را به ‌عمد تغییر داده ‌اند تا آن را به مسلک تصوف نزدیک کنند. هدایت حتی می‌گوید : یک علت مغشوش بودن رباعیات خیام این است که هر کس می‌ خوارگی کرده‌ است و رباعی ‌ای گفته است از ترس تکفیر آن را به خیام نسبت داده‌ است . مشکل دیگری که وجود دارد این است که بسیاری به پیروی و تقلید از خیام رباعی سروده ‌اند و رباعی ایشان بعدها در شمار رباعیات خیام آمده ‌است. نخستین تصحیح معتبر رباعیات خیام به دست صادق هدایت انجام گرفت. وی از نوجوانی دلبسته ی خیام بود تدوینی از رباعیات خیام صورت داده بود. بعدها در سال ۱۳۱۳ هجری خورشیدی آن را مفصل‌ تر و علمی‌ تر و با مقدمه‌ ای طولانی با نام ترانه‌های خیام به چاپ رسانید. تصحیح معتبر بعدی به دست محمد علی فروغی در سال ۱۳۲۰ به انجام رسید. لازم است ذکر شود که اروپائیانی نظیر ژوکوفسکی، فردریش روزن و کریستنسن دست به تصحیح رباعیات زده بودند اما منتقدان بعدی شیوه ی تصحیح و حاصل کار ایشان را چندان معتبر ندانسته ‌اند. احمد شاملو روایتی از ۱۲۵ رباعی خیام در کتابی به نام ترانه‌ها روایت : احمد شاملو ارائه داده‌است. هرگز دل من ز علم محروم نشد کم ماند ز اسرار که معلوم نشد هفتاد و دو سال فکر کردم شب و روز معلومم شد که هیچ معلوم نشد. مضمون اشعار و مشرب فلسفی خیام صادق هدایت در ترانه‌های خیام دسته‌بندی کلی ‌ای از مضامین رباعیات خیام ارائه می‌دهد و ذیل هر یک از عناوین رباعی‌های مرتبط با موضوع را می‌آورد : 1_راز آفرینش 2_درد زندگی 3_از ازل نوشته 4_گردش دوران 5_ذرات گردنده 6_هر چه باداباد 7_هیچ است 8_دم را دریابیم عبدالرضا مدرس زاده قائم مقام انجمن بین‌المللی ترویج زبان و ادبیات فارسی اعتقاد دارد خیام در اشعارش بی اعتباری دنیا و ناپایداری هستی موقت انسان را در زندگی اش به تصویر می‌کشاند. #خیام