مروری كوتاه بر زندگی نامه و آثار خيام

حجه الحق، حكيم ابوالفتح عمر بن ابراهيم خيام نيشابوری، حكيم، فيلسوف، رياضيدان و منجّم قرن پنجم و اوايل قرن ششم ه-.ق است. سبب شهرت او به خيام معلوم نيست، احتمال داده اند كه پدرش خيمه دوز بوده است و به همين دليل او را "خيام" يا "خيامی" نام نهاده اند. زندگی او در هاله ای از ابهام فرورفته و با افسانه هايی نيز آميخته شده است. عده ای می گويند كه او در كودكی با خواجه نظام الملك و حسن صبّاح هم شاگردی بوده، گروهی ديگر به نقش او در ساختن زيج ملكشاه اشاره كرده اند كه هر دوی اينها خالی از اشكال نيست. از كهن ترين منابعی كه درباره خيام و زندگي او سخن گفته است، می توان كتاب "ميزان الحكمه" از عبدالرحمان خازنی، كتاب "الزاجر للصغار" از زمخشری، چهارمقاله عروضی و نيز نامه ای منسوب به سنايي غزنوی را نام برد. معاصران او، وی را تالی حكمت ابوعلی سينا می دانند و در احكام نجوم، قول او را مسلم می شمارند. برای حكيم سفرهايی به سمرقند، بلخ، هرات، اصفهان و حجاز ذكر كرده اند. مشهور است كه در عراق و خراسان به تدريس حكمت و مطالعه در علوم رياضی مشغول بوده است. گفته اند در تدريس بخلي داشته است كه شايد به خاطر نيافتن شاگردی مناسب براب درك اين حقايق باشد. با تمام فرزانگی، مردي تندخود بوده و به دليل آگاهی به حقايق و اظهار حيرت و سرگشتگی در حقيقت احوال وجود و ترديد در آخرت و ترغيب به استفاده از لذايذ موجود و حال و امثال اين مسايل، كه همه خارج از حدود ذوق و درك مردم ظاهربين است، مورد كينه ی علمای دين بوده است. شهرت خيام بیشتر به واسطه ی رباعيات اوست. البته در تعداد رباعيات منسوب به خيام جای ترديد است. مضمون عمده ی غالب رباعيات او شك و حيرت، توجه به مرگ و فنا و تذكار ضرورت و اغتنام عمر است و از بعضی جهات افكار او با افكار ابوالعلاء معری، شاعر عرب، شباهت دارد و اين موارد شباهت قابل توجه است. در تعداد رباعيات واقعي او بحث است. پيداست كه از قبل از قرن 9 و 10 ه-.ق، تعداد اين رباعيات در نسخ مختلف رو به فزونی نهاده و به جهات مختلف، هر رباعی كه گوينده ی آن مشخص نبوده و مضومنش با بعضی از گفته های خيام مناسب بوده به او نسبت داده اند. قديمی ترين مآخذی كه در مورد رباعيات او سخن گفته اند عبارتند از "تاريخ گزيده"، "مونس الاحرار"، "تاريخ جهانگشای جوينی"، "مرصادالعباد" و "تاريخ الحكماء" اثر شهرزوری. خيام و مستشرقين : شهرت خيام فقط محدود به ايران نيست، بلكه افرادی چون "فيتز جرالد" انگليسي به ترجمه ی اشعار و رباعيات او پرداخته اند و از اين جهت، حكيم نيشابوری در اروپا نيز شهرت به سزايی دارد. رباعيات خيام به زبانهای گوناگون پی درپی به چاپ رسيده است. از مشهورترين چاپ های رباعيات او می توان چاپ ژوكوفسكی، فردريش روزن، آربری و كريستين را ذكر كرد. خيام در سال 509 يا 517 ه-.ق درگذشت و در صحن امامزاده محروق در شهر نيشابور به خاك سپرده شد. آثار خيام: 1 - رساله ای در جبر و مقابله 2 - رساله فی شرح ما اشكل من مصادرات اقليدس و همچنين مختصری در طبيعيات 3 - رساله در كون و تكليف 4 - رساله ای منسوب به او به نام "نوروزنامه" 5 - مجموعه رسائل عمر خيام 6 - الجواب عن ثلاث مسائل، الضياء العقلی، رساله فی الوجود، رساله في كليه الوجود 7 - كتاب الزيج الملكشاهی 8 - و غير از اينها چند قطعه شعر عربی و رباعيات فارسی نيز به او منسوب است. #خیام #خیام_نیشابوری #حکیم_عمر_خیام