22 نکته یا خاطره به بهانۀ 22 بهمن/ روایت سوم در میانۀ صدا و...

22 نکته یا خاطره به بهانۀ 22 بهمن/ روایت سوم در میانۀ صدا و سیما و من و تو! عصر ایران؛ مهرداد خدیر- در میانۀ تاریخ‌نگاری صدا و سیما که 22 بهمن 1357 را از زبان خبرنگار خود - محمد دلاوری - روایت می‌کند که با نمایش تصویر خود در 4 سالگی یادآور می‌شود تنها 4 سال از انقلاب 57 بزرگ‌تر است و سراغ چهره‌های هنوز زنده نمی‌روند و از طرف مقابل شبکه‌های ماهواره‌ای فارسی زبان که به 22 بهمن 1357 نگاه «پسینی» دارند (یعنی بر اساس رخدادهای بعد از آن قضاوت می‌کنند) نمی‌توان خاموش نشست و تماشا کرد.  آنچه از این قلم بر می‌آید اشاره به 22 نکتۀ گفته شده یا کمتر گفته شده و غالبا بر پایۀ مشاهدات یا شنیده‌های شخصی است:   1. از صبح 22 بهمن حال و هوای شهر تغییر یافته بود. با دوچرخه خود را به پادگان باغشاه در میدان باغشاه (حُرّ کنونی) رساندم. بیشتر بیم‌ناک پسرعمه‌ام بودم بودم که خدمت سربازی را می گذراند و در تردید که به توصیۀ پدرم برای ترک پادگان عمل کند یا نه. شنیدم که سربازان نه تنها مقاومت نکرده‌اند که درها را به روی مردم گشوده‌اند.  مردم در حال تخلیۀ پادگان بودند. یک روحانی که بعدتر دانستم نام او آیت‌الله لاهوتی است می‌کوشید سلاح ها را جمع آوری کند. نقش او چنان بود که روز بعد پادگان باغشاه به پادگان لاهوتی مشهور شد. هر چند بعدتر نام رسمی به «حُرّ« تغییر یافت.  لاهوتی در زمرۀ اولین فرماندهان سپاه پاسداران هم شد اما این دوره کوتاه بود و مرحوم مطهری از انتصاب او به فرماندهی کمیته ها هم جلوگیری کرد. گفته می‌شود حکم آماده بود و اگر مطهری نرسیده بود امضا می شد. پس از آن آیت الله مهدوی کنی منصوب شد.  نقش لاهوتی اما غیر قابل انکار است. دو فرزند او داماد هاشمی رفسنجانی بودند و سومی در درگیری بعد از انقلاب کشته شد.  2. در دومین سالگرد پیروزی انقلاب و در حالی که هنوز اصطلاح «دهۀ فجر» رایج نبود اولین رییس جمهوری ایران در میدان ازادی سخنرانی کرد. ادعاهای او دربارۀ شکنجه فضا را تند و اختلافات او با سران حزب جمهوری اسلامی را علنی کرد و سه هفته بعد در 14 اسفند کار به درگیری کشید و پروژۀ برکناری او کلید خورد.  تا قبل از آن امام خمینی در این منازعه بی طرف بود و حتی پس از نجات بنی‌صدر در سانحۀ سقوط هلی کوپتر پیام گرمی برای او فرستاد ولی چون کشور درگیر جنگ و رییس جمهوری، فرمانده کل قوا هم بود موضع امام اندک اندک تغییر کرد و در این تغییر بیشترین نقش را هاشمی رفسنجانی داشت که در همسایگی رهبر فقید انقلاب زندگی می کرد و در بدگویی از بنی‌صدر کم نمی‌گذاشت!  3. 22 بهمن 1360 از چند نظر متفاوت بود: اول این که بنی صدر دیگر رییس جمهوری نبود و آیت‌الله خامنه‌ای به عنوان رییس جمهوری سخنرانی کرد. در این سال ایران سه رییس جمهوری و چهار نخست‌وزیر به خود دید: رجایی، باهنر، مهدوی کنی و میر حسین موسوی.  دوم این که با ابتکار و پیشنهاد وزیر وقت ارشاد – عبدالمجید معادیخواه- اصطلاح «دهۀ فجر» باب شد و جشنوارۀ فیلم فجر هم زاده شد. در دو سال قبل یک هفته را گرامی می داشتند و از فاصلۀ 10 روزۀ 12 تا 22 بهمن غافل بودند و معادیخواه با الهام از آیۀ « والفجر، و لیال عشر»- سوگند به سپیده دم و شب های ده گانه- این اصطلاح را رایج کرد.  هر چند که با احتساب روز پایانی 11 روز می شود.  سوم به این خاطر که روزنامۀ اطلاعات روزنامه های زمان انقلاب را به صورت ضمیمه منتشر کرد منتها با سانسور! به بهانه خلاصه سازی خیلی ها حذف شده بودند. مثلا در روزنامۀ اصلی کنار امام در هواپیما صادق قطب زاده نشسته و در این ضمیمه قطب زاده نیست! یا در صفحۀ اصلی یک چهارم سمت چپ پایین در شمارۀ 12 بهمن مربوط به همراهان امام است و در این ضمیمه نیست!  4. روز 22 بهمن 1363 نهضت آزادی ایران در دفتر مرکزی خود در تقاطع خیابان های مطهری و مفتح مراسمی جدای برنامۀ رسمی در میدان آزادی برگزار کرد. دوران نمایندگی مهندس بازرگان و یاران او در مجلس اول تمام شده بود و به عنوان اپوزیسیون قانونی منتقد حاکمیت و مشخصا مخالف ادامۀ جنگ بعد از بازپس گیری بندر خرمشهر شناخته می شدند.  گروهی که بعدها شناخته تر و فعال تر شدند با چوب و زنجیر حمله کردند و حاضران را حین خروج کتک می‌زدند. پس از آن دفتر نهضت آزادی برای همیشه تعطیل شد هر چند در حال حاضر به عنوان دفتر بنیاد فرهنگی مهندس بازرگان فعالیت محدودی دارد.  علی اکبر محتشمی پور وزیر کشور بود اما این حمله را تقبیح نکرد و به جای آن دو ماه بعد و در سخنرانی 12 فروردین 1364 تصمیم مهندس بازرگان به کاندیداتوری برای انتخابات ریاست جمهوری را به باد انتقاد گرفت.  او وزارت کشور را البته تحویل ناطق نوری داد و حذف بازرگان از انتخابات سال 64 به نام وزارت کشور ناطق نوشته شد. در آن زمان شورای نگهبان هنوز نظارت استصوابی را کشف یا اختراع یا از مفهوم کلی نظارت در قانون اساسی استنتاج یا استنساخ نکرده بود و صلاحیت بازرگان با فشار بر وزارت کشور و در این قالب رد شد. مهم ترین برنامۀ بازرگان پایان جنگ بود.  5. همان گونه که سخنان انتقادی بنی صدر در 22 بهمن 1359 حذف او در چند ماه بعد را کلید زد سخنان انتقادی آیت الله منتظری در جایگاه قائم مقام رهبری در 22 بهمن 1367 و در نقد ادامۀ جنگ و به بهانۀ دهمین سالگرد انقلاب و 8 ماه بعد از قبول قطعنامۀ 598 مقدمۀ حذف او در دو ماه بعد شد.  6. در بیستمین سالگرد پیروزی انقلاب، سید محمد خاتمی رییس جمهوری و سخنران میدان آزادی بود. انبوه جمعیت در زیر برف فضای تازه را احساس می‌کردند. بسیاری پس از سال ها دوباره در این مراسم حاضر می شدند همان گونه که برای اولین بار و 8 ماه قبل به خاتمی رأی داده بودند.  سخنان آشتی جویانۀ خاتمی بازتاب فراوانی در جهان داشت و جامعه شاد بود.  7. 9 سال بعد محمود احمدی نژاد از تریبون 22 بهمن و میدان آزادی برای اتهام زنی به مذاکره کنندگان پیشین هسته ای استفاده کرد و علنا یکی از آنان – حسین موسویان- را به جاسوسی متهم کرد. این رفتار با انتقاد شدید روزنامۀ جمهوری اسلامی رو به رو شد و به طعنه نوشت رفتارهای شما بیشتر یادآور بنی صدر است تا رجایی و مراد همان سخنرانی 22 بهمن 1359 بود.  8. دعوت به تجمع مخالفان احمدی نژاد و ادامۀ اعتراضات انتخاباتی سال 88 در روز 22 بهمن مانند مناسبت های قبلی با موفقیت همراه نشد و کسانی که برای شعار به نفع میر حسین موسوی و مهدی کروبی که هنوز به حصر نیفتاده بودند عملا بر شمار جمعیت رسمی افزودند.  9. جالب است بدانیم نه رییس جمهوری فعلی و نه رییس جمهوری اسبق 22 بهمن 1357 در ایران نبودند. حسن روحانی از پرواز 12 بهمن و همراهی با امام جا ماند و پس از چند روز به لندن بازگشت تا با خانواده به ایران مراجعت کند و به همین خاطر خبر پیروزی انقلاب را نه در تهران که در لندن شنید. محمد خاتمی هم 22 بهمن 1357 در بندر هامبورگ آلمان بود و چنان که خود روایت کرده با زحمت فراوان توانست موج رادیو ایران را دریافت کند که خبر پیروزی انقلاب ایران را اعلام کرد.  به این بهانه جالب است که از مقامات ارشد پرسیده شود 22 بهمن 1357 کجا بودند. یک بار که خبرنگاری از آقای صادق لاریجانی خواست دربارۀ فعالیت های خود در اوج انقلاب 57 توضیح دهد به این اشاره بسنده کرد که در یکی دو راه پیمایی همراه مرحوم ابوی شرکت کرده بود.  نکته ای شگفت آور برای این نویسنده که احساس می کردم در نوجوانی و جدای ابوی در تظاهرات حاضر بودم خاصه این که اکثر فعالان در سن 18 تا 30 بودند و آقای صادق لاریجانی هم 19 ساله بودند.  10. در کتاب «شرح اسم» آمده که آیت‌الله خامنه ای صبح 22 بهمن به جاده قدیم کرج رفته بودند تا در جمع کارگران کارخانه‌ای شرکت کنند که در معرض تبلیغات کمونیست‌ها بودند. در مسیر بازگشت به مقصد مدرسه رفاه - محل استقرار امام و دولت موقت – تا خبر را از رادیو می شنوند اتومبیل را متوقف می‌کنند و سجدۀ شکر به جای می‌آورند. احتمالا سال قبل و همان موقع را به خاطر آوردند که در ایرانشهر در سیستان و بلوچستان در تبعید به سر می بردند.  11. یکی از گزینه های انتخابات ریاست جمهوری 1400 هیچ خاطره‌ای از 22 بهمن 1357 ندارد. چون 30 ماه بعد از آن به دنیا آمده است. منظور جواد آذری جهرمی وزیر کنونی ارتباطات و فناوری اطلاعات است که با طعنۀ غیر مستقیم به باقر قالیباف از پوستۀ فنی مخابراتی خارج شده است.  نه تنها او که اغلب جمعیت کنونی ایران یا متولد بعد از انقلاب اند یا در آن زمان کودک بوده‌اند.  (برای پرهیز از طولانی شدن مطلب 11 نکتۀ بعدی در بخش دوم خواهد آمد). عصر ایران